İrlanda ‘doğa haklarını’ tanıyan ilk Avrupa ülkesi olabilir

İrlanda, doğa hakları ve insanların sağlıklı bir çevreye sahip olma hakkı konusunda ülke çapında bir referanduma gitmeyi düşünüyor. 2019 yılında ulusal biyoçeşitlilik acil durumu ilan edilen ülkede koruma altındaki türlerinin üçte birinden fazlasının popülasyonu azalmış durumda.

Bol ve yeşil manzaralarıyla tanınan İrlanda, doğa hakları ve insanların sağlıklı bir çevreye sahip olma hakkı konusunda ülke çapında bir referanduma gitmeyi düşünüyor.

Bu gerçekleşirse İrlanda, insanlar ve şirketler gibi ekosistemlerin de yasal haklara sahip olduğunu anayasal olarak tanıyan ilk Avrupa ülkesi olacak.

Inside Climate News‘in aktardığına göre, Avrupa Birliği‘nin 27 ülkesinin üçte ikisinden fazlası sağlıklı bir çevre için evrensel bir insan hakkını zaten kabul ediyor.

Aralık ayında bir yasama komitesi İrlanda hükümetine, doğanın var olma, varlığını sürdürme ve onarılma hakkı ile insanların temiz bir çevre ve istikrarlı bir iklim hakkına sahip olduğunu kabul eden anayasal değişiklik önerileri hazırlamak üzere bir dizi idari tedbir almasını teklif etti.

Önerilen değişikliklerin yasal olarak yürürlüğe girebilmesi için parlamentonun her iki kanadı olan Dáil Éireann (alt meclis) ve Seanad (üst meclis) tarafından onaylanması ve halk oylamasında çoğunluğu kazanması gerek.

İkili değişiklik fikri, mart ayında, bitkilerin, hayvanların ve diğer canlıların kitlesel yok oluşunu ele almayı amaçlayan 80’den fazla tavsiye üreten Biyolojik Çeşitlilik Kaybı Yurttaşlar Meclisi‘nden ortaya çıktı.

Biyoçeşitlilik acil durumu

İnsan faaliyetleri, bir milyondan fazlası yok olmanın eşiğinde olmak üzere, diğer türlerin daha önce görülmemiş bir hızla yok olmasına neden oluyor.

İrlanda 2019 yılında ulusal biyoçeşitlilik acil durumu ilan etti.

Ülkede koruma altındaki türlerinin üçte birinden fazlasının popülasyonu azalırken, turbalık alanlarının yüzde 70’inden fazlası zarar görmüş, tatlı su sistemlerinin yüzde 50’si ise kötü ve kötüleşen durumda.

Ekvator, Bolivya, Panama, Uganda, Yeni Zelanda ve İspanya doğanın haklarını veya ekosistemlerin tüzel kişiliklerini tanıyan bir tür ulusal yasaya sahip.

Geleneksel çevre yasalarından daha yüksek düzeyde yasal koruma

Çok daha fazla sayıda ülkede doğanın haklarını tanıyan bir tür mahkeme kararı ya da yerel yasa bulunuyor. Bu kurallar genellikle ekosistemlere veya bireysel türlere, geleneksel çevre koruma yasalarına kıyasla daha yüksek düzeyde yasal koruma sağlıyor.

Daha ziyade habitatların bütünlüğünü korumayı amaçlayan doğa hakları yasaları genellikle insanların ekosistemleri kullanmasını ya da avcılık ve balıkçılık gibi faaliyetleri yasaklamıyor. Bazı eleştirmenler yasaları “insan karşıtı” olarak nitelendiriyor ve kuralların madencilik ve diğer maden çıkarma projelerine yapılacak yatırımları durduracağını iddia ediyor.

Ekim ayında Belfast Queen’s Üniversitesi‘nde hukuk profesörü olan Peter Doran, İrlanda Çevre ve İklim Eylemi Ortak Komitesi‘ne İrlanda’nın hem insan vatandaşlardan hem de “insandan daha fazlası olan, hayatlarımızı mümkün kılan, haklarımızı anlamlı, ekonomilerimizi mümkün kılan tüm ekosistemlerden, manzaralardan, nehirlerden, ağaçlardan ve dağlardan” oluşan bir ulus olduğunu ifade etti.

Hareketin kökleri pek çok yerli kültürün dünya görüşüne dayanıyor.

Hareketin savunucuları, doğayla olan yakın bağlarının, ana akım yasal, siyasi ve ekonomik sistemlerin, insanların doğal dünyanın bir parçası olduğu ve diğer tüm canlı varlıklarla karşılıklı bağımlılık içinde olduğu gerçeğine yeniden yönlendirilmesine yardımcı olabileceğini belirtiyor.

Yurttaşlar Meclisi’nin, hükümetin doğa hakları ve temiz bir çevre hakkına ilişkin değişiklik taslaklarını hazırlamak üzere bir uzman heyeti atamasını tavsiye ettiği İrlanda da, anayasa 1937 yılında yürürlüğe girmesinden bu yana 30’dan fazla kez değiştirdi.

Bazı doğa hakları hareketleri

Bu yıl doğa hakları hareketini ilerleten tek yer İrlanda değil. Aruba da doğanın haklarının anayasal olarak tanınması yönünde adımlar attı.

Doğa haklarını ilk kez 2022 yılında tanıyan Panama, özellikle deniz kaplumbağalarının haklarını tanıyan yeni bir yasa çıkardı. Kasım ayında Panama Yüksek Mahkemesi, dünyanın en büyük bakır madenlerinden birine verilen imtiyazın onaylanmasını anayasaya aykırı bularak iptal etti.

Mart ayında Ekvador’da bir eyalet mahkemesi, Intag Vadisi‘nde bakır madeni işleten Şilili bir şirketin maden ruhsatını, diğer nedenlerin yanı sıra doğa haklarını ihlal ettiği gerekçesiyle iptal etti. Bu karar, Ekvador Anayasa Mahkemesi‘nin ülkenin anayasasında yer alan doğa hakları hükmünü uygulayan önemli kararlarının ardından geldi.

Ekvador doğanın haklarını anayasal olarak tanıyan tek ülke.

(Yeşil Gazete)