Ankara’ya yürüyen Somalı madencilere jandarma müdahale etti: Gözaltılar var

Tazminatlarını alma talebiyle AKP’li siyasetçiler aracılığı ile işveren ve hükümetle bir süredir müzakereler sürdüren maden işçileri, görüşmelerin sonuçsuz kaldığını açıklayarak, bekledikleri Soma Kırkağaç’tan yeniden Ankara’ya yürüme kararı aldı. Ankara’ya yürümeye başlayan madencilere bugün ikinci kez jandarma müdahale etti.

Bağımsız Maden İş Sendikası örgütlenme uzmanları Başaran Aksu ve Kamil Kartal gözaltına alınarak Kırkağaç Jandarma Karakolu’na götürüldü.

BBC Türkçe’ye konuşan madenciler, yoldan tek sıra halinde ve mesafeli bir şekilde yürümelerine izin verilmediğini, bir madencinin müdahale sırasında kasığından yaralandığı için hastanede olduğunu söyledi.

Bağımsız Maden-İş Eğitim ve Örgütlenme Uzmanı Başaran Aksu, “1 km yürüyerek Kırkağaç’da basın açıklaması yapmamıza izin verilmiyor” dedi.

Madencilerin Kırkağaç Çam mevkiinde bekleyişi sürüyor.

Mücadeleleri Ermenek ve Soma’da devam ediyor

Madencilerin tazminatlarını alma talebiyle başlattıkları mücadele, hem Karaman Ermenek’te hem Manisa Soma’da devam ediyor.

Manisa Soma’da, Uyar Madencilik şirketi tarafından gerekçesiz işten çıkarıldıkları için tazminat haklarını talep eden 748 işçi ile birlikte şirketten iş kazası ve ölüm tazminatlarını alamayan 35 madenci ve madenci ailesi var.

Karaman Ermenek’te ise yaklaşık 450 madenci, akraba olan Uyar ve Özbey ailelerinin işlettiği altı maden ocağında çalışırken alamadıkları tazminatlarını talep ederek direnişlerini sürdürüyor.

Uyar Madencilik’in Ermenek’teki maden ocağında 2014 yılında boğularak hayatını kaybeden 18 işçinin, ölüm tazminatı ödenmeyen aileleri de eylemlere katılıyor.

Soma’daki madenciler ve aileler geçen yıl Ankara’ya yürüme eylemi başlatmış sonra bazı gelişmeler nedeniyle ara vermişlerdi. Ermenek’deki işçiler ise eylemlerini 2 Ocak 2020’den bu yana çeşitli şekillerde sürdürüyor.

Neden tazminatlarını yıllardır alamıyorlar?

Maden işçilerinin tazminat mağduriyeti 2015 yılından bu yana zaman zaman TBMM gündemine geldi.

Somalı madencilerin tazminat hakları için Ankara’ya yürüme eylemi ise ilk olarak geçen yıl başlamıştı.

301 işçinin hayatının kaybettiği maden ocağından, faciadan sonra Uyar Madencilik ve Soma Maden İşletmeleri AŞ tarafından tazminatsız ve gerekçesiz bir şekilde işten çıkarılan yaklaşık 3 bin 500 madenci için başlayan yürüyüş haftalar sürmüş, bunu izleyen günlerde işçilerin bir kısmının tazminatlarının Türkiye Kömür İşletmeleri tarafından karşılanmasını öngören torba yasa 2020 Temmuz ayında Meclis’ten geçmişti.

Ancak Uyar Madencilik çalışanı işçiler, rödovans sistemiyle çalıştıkları ve farklı bir sözleşmeye tabii oldukları gerekçesiyle bu yasanın kapsamı dışında tutuldu.

TBMM sürecinde neler yaşandı?

Bu sebeple 16 Temmuz 2020’de torba yasadaki değişikliğinin görüşüldüğü Plan ve Bütçe Komisyonu toplantısında sert tartışmalar yaşandı.

Komisyonda pek çok milletvekili, yasanın Uyar şirketinin mağdur ettiği madencileri kapsamayacak şekilde hazırlanmasına karşı çıktı.

Milletvekilleri Garo Paylan, Kamil Oktay Sındır, Süleyman Girgin, Ünal Demirtaş, Emine Gülizar Emecan, Ahmet Vehbi Bakırlıoğlu, Cavit Arı ve Abdüllatif Şener, yasa önerisinin Uyar Madencilik’i de kapsayacak şekilde genişletilmesi gerektiğini ve Somalı madencilerin bir kısmının değil, tamamının tazminat haklarının ödenmesi gerektiğini söyledi.

Vekiller, yasa maddesinin genişletilmesine dair bir önergeyi Plan ve Bütçe Komisyonu Başkanlığına verdi ancak önerge AKP’li komisyon üyelerinin oylarıyla reddedildi.

Reddedilen önergede, rödovans sözleşmesi çerçevesinde yeraltı maden işletmeciliği yapan şirketlere, kıdem tazminatı yükümlülüklerini karşılama yükümlülüğü getiriliyor ve ilgili kamu kurumu da bunu denetlemekle görevlendiriliyordu.

Böylece şirketler kıdem ve ihbar tazminatlarını ödeme yükümlülüğünü yerine getirilmediğinde rödovans sözleşmesi re’sen sonlanacak, ilgili kamu kurumları asıl işveren sayılacak ve alacaklı madenciler mağdur edilmeyecekti.

Lütfi Elvan: Uyar Madencilik ile iş ilişkim olmadı

Tüm itirazlara rağmen değişiklik teklifleri reddedildi ve Uyar Madencilik’in tazminatlarını ödemediği madenciler yasadan faydalanamadı.

Komisyon toplantılarına Plan ve Bütçe Komisyonu Başkanı Lütfi Elvan başkanlık etmiş ve Uyar Madencilik rödovans sistemiyle faaliyette olduğu için planlanan yasaya dahil edilemeyeceğini söylemişti.

Maden Yüksek Mühendisi olan ve iki dönem Karaman Milletvekilliği yapan Lütfi Elvan’ın, memleketi Ermenek’te faaliyet gösteren Uyar Madencilik şirketini koruduğu iddiaları da gündeme getirildi.

BBC Türkçe’ye konuşan ancak isminin gizli kalmasını isteyen kaynaklar, Elvan’ın, milletvekilliği öncesinde iş ilişkileri kurduğunu söyledikleri Uyar ailesini korumak için, komisyonda madencilerin karşısında tavır aldığını iddia ediyor.

Bu iddiaların doğru olup olmadığını sorduğumuz Lütfi Elvan ise Uyar ailesi ile iş ilişkisi içerisinde olduğu ve “şirketi koruduğu” iddialarını kesin bir dille yalanladı.

Komisyon’un yazılı açıklaması

TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu Başkanlığı tarafından BBC Türkçe’ye yapılan yazılı açıklamada, Uyar Madencilik’in yasa kapsamına alınmaması yine rödovans sözleşmesinin farklı bir statü oluşu ile gerekçelendirildi:

“İş kazası olduğu dönemde aynı şirket (Soma anonim Şirketi), uhdesi TKİ’ye ait olan Işıklar, Atabacası ve Geventepe maden ocaklarını rödövans usulü (hasılat kirası) ile işletmekteydi. Bu kapsamda, düzenlemeye konu Işıklar, Atabacası ve Geventepe ocaklarında çalışan işçiler, dönem dönem hizmet alım sözleşmesiyle işletilen Eynez ocağında da çalışmışlardır. Dolayısıyla aynı şirket bünyesinde çalışan işçilerin farklı ocaklarda farklı hukuki statülerde çalışması durumu söz konusudur. İşçiler bu durumdan haberdar olmadan çalışmıştır.”

“Ancak Rödövans sözleşmesinin hasılat kirası niteliğinde bir sözleşme olması ve alt işveren – asıl işveren ilişkisinin bulunmaması nedeniyle, TKİ’nin bu ocaklarda hukuken çalışan işçilerin kıdem tazminatlarından sorumlu olmaması nedeni ile bu ocaklarda çalışan işçilerin TKİ aleyhine açmış olduğu kıdem tazminatı talepli davalar, mahkemelerce reddedilmiş ve Yargıtay onamasından geçerek kesinleşmiştir. Söz konusu bu üç ocaktaki işçiler, aynı havzada Eynez ocağına yapılan kıdem tazminatı ödemeleri gibi kendilerine de TKİ tarafından ödeme yapılacağı yönünde bir beklenti oluşmuştur.”

“Sonuç olarak, Kanun ile yapılan düzenleme farklı hukuki statülere tabi ocaklarda çalışan işçilerin bu durumu bilmeden çalıştırılmış olmaları nedeniyle doğan mağduriyetlerini giderilmesini ifade etmektedir. Uyar Madencilik özelinde ise, bu firma tarafından işletilen ocaklar rödovans sözleşmesi ile ihale edilmiş olup, rödovans sözleşmesi gereği bu durumda TKİ’nin iş akdi sonlandırılan işçilerin kıdem tazminatlarından sorumlu tutulması mevzuat uyarınca mümkün değildir.”
‘Benim bu vatanda hiçbir değerim yokmuş’

Yasa kapsamı dışında bırakıldığı için bugün yeniden direnişe geçen maden işçilerinden biri de İdris Sarıkaya.

Uyar Madencilik’in Soma Geventepe mevkiindeki maden ocağında çalışırken, 2007’deki dinamit patlamasıyla bacağını kaybeden yüzde 48 engelli Sarıkaya, 13 yıldır tazminatını almayı bekliyor.

Kazadan sonra yürüyemez olduğunda, gündelik ihtiyaçlarını karşılaması için kendisini sırtında taşıyan eşinin bel fıtığı olduğunu, birçok kez ameliyat geçirdiğini ve onun da çalışamaz hale geldiğini anlatıyor.

2011 yılında mahkeme, Sarıkaya’nın 126 bin TL tazminat almasına hükmetti ancak bu para ödenmedi.

İki çocuklu Sarıkaya ailesi yıllardır sadece engelli maaşıyla geçimlerini sürdürmeye çalışıyor.

“Kendimi defalarca aldatılmış, dışlanmış, çöp yerine koyulmuş gibi hissediyorum. Benim bu vatanda hiçbir değerim yokmuş. Biz bu yola çocuklarımızın rızkı için, çıkan gözümüzün kopan bacağımızın bedelini almak için çıktık. Bu iş mahşere kaldı dediğimiz umutsuzluk, yeniden umuda döndü.”

“Bizim tazminatlarımızı devletin karşılamasını öngören yasa tasarısı ilk olarak 5 Nisan 2015 tarihinde Meclis’e sunuldu ama AKP milletvekillerinin oylarıyla reddedildi. AKP, bu yasanın ileride emsal gösterilebileceğini, şirketlerden alacaklarını tahsil edemeyenlerin her zaman gelip devletten para talep edeceğini mazeret gösterdi, sorunumuz çözülmedi.”

Bağımsız Maden-İş sendikasının Eğitim ve Örgütlenme Uzmanı Başaran Aksu, Ermenek’teki mücadeleye, ölüm tazminatı alamamış 18 madencinin ailelerinin de eklenmesiyle birlikte, bölgede Uyar ve Özbey ailelerinin yönettiği şirketlerden hakkını alamamış ne kadar madenci varsa katıldığını söylüyor.

Aksu, Özbey ve Uyar ailelerinin 5 hidroelektrik santrali, çeşitli rezidanslar ile Karaman ve Konya’da yem fabrikaları olan, mal varlığı güçlü aileler olduğunu söylüyor:

“Parasal açıdan sorunları yok ama bunu bir sermaye birikim yöntemi olarak belirlemişler. Ermenek’te üç kuşak boyunca tazminatını alamamış, mağdur edilmiş madenciler var. Bölgedeki siyasiler de bu iki ailenin yıllardır vatandaşları gasp ettiğinin farkında.”

AKP milletvekili Eser: İşçiler haklarını alana dek mücadeleye devam

BBC Türkçe’ye konuşan AKP Karaman Milletvekili Selman Oğuzhan Eser de, Ermenek’te işçileri mağdur eden şirket sahibi Özbey ailesiyle çeşitli görüşmeler yaptıklarını ancak şirketin bu görüşmelerde verdiği taahhütleri yerine getirmediğini söylüyor:

“İşçilerin ödenmemiş maaşları ve tazminatlarının yanı sıra, şirket, işçilerin iş ile ilişiğini kesmediği için işsizlik maaşı da alamıyorlar. Şirket, maden sahası izni olmayan yerlerde de çalışma gerçekleştirmiş, bunlar da tutanak altında. Bunlar 50 yıldır ruhsat karşılığı bu bölgedeki maden ocaklarına hükmetmişler ama bizim artık bu konudaki tavrımız net bir şekilde şirket aleyhinedir.”

“Vali dahil birçok bürokrat da işverenin mağduriyet oluşturduğunu, işçilerin haklarını vermediğini biliyor. Şu an ellerinde ruhsat bulunduğu için devletin her müdahalesi işveren lehine hukuksuz bir durum ortaya çıkaracak. Biz farklı boyutlarıyla değerlendiriyoruz. Bu işin ne zaman çözüleceğini net olarak kestirebilmek zor ama biz işverene karşı bir duruş sergiliyoruz.”

Eser, Ermenek’te eylem yapan madencilere ise “Durmak yok, sonuç alana kadar mücadeleye devam” dediğini söylüyor.

BBC Türkçe’nin ulaştığı Uyar Madencilik ise şirketin kurumsal mail adresini vermeyi reddederek soruları yanıtsız bıraktı.

(BBC)