Karpuz ve ötesi… – Gül Güzel

Karpuzsuz bir Yaz Mevsimi neye yarar ki? Karpuzsuz herhalde tam bir Yaz mevsimi olmaz değil, mi? Peki biz bu meyveyi neden bu kadar çok seviyoruz? Neden bize bu kadar iyi geliyor?

Karpuzun çok uzun bir geleneği var. ilk aşamada bir besin maddesidir. İlk karpuz geleneği M.Ö. 2000’li yıllarda Batı Asya(Yakın Ortadoğu) ve Mısır’da başlar. Daha sonraları yaklaşık olarak M.Ö. 1000 yılında da Çin ve Güney Rusya’da ekilmeye başladı.

Karpuz 20 Kilo ağırlığında olabildiği gibi ünlü Diyarbakır karpuzları 50 ile 80 kilo arasında bir ağırlığa sahip olabiliyorlar. Yuvarlak veya uzun şekilde olurlar. FAO(Beslenme ve Tarımsal ekonomik organizasyonlar örgütlerinin) açıklamalarına göre 2018 yılında 104 milyon ton karpuz ürünü elde edildi. Buna karşı bütün dünya nüfusu 300 milyon ton ağırlığında ve en çok karpuz yetiştiren ülke ise Çin ardından İran ve Türkiye geliyor.

Karpuz aslında bir nevi sebzedir

Botanik olarak bakıldığında Karpuz sebzedir. Bir kaç yönüyle salatalıkla(hıyar) akrabadır. Salatalık gibi karpuz da kabak ailesindendir. Yani şekil ve büyüklüğü ile kabağa çok benzer.

Peki karpuzun kabuğu yenir mi?

Karpuz kabuğu yenilebilir ve çok miktarda lif içerir. Ayrıca buna ek olarak, vücudun kas yapımında destekleyen amino asitler ve bazı vitaminler de içerir. Kabuklarını da küçük keserek veya rendeleyerek salatalarda kullanılabilir. Ama burda dikkat edilmesi gereken önemli nokta karpuzun organik tarım üretimi olmasıdır.

Karpuz çekirdekleri

Karpuz yenirken çekirdeklerini ayıklayıp atabilir veya karpuz yenirken birlikte yutulabilir. Çünkü yenilebilen bu çekirdekler çok miktarda magnezyum, demir ve çinko içerir; sindirimi kolaylaştırır.

Çekirdekler gibi karpuzun meyvesinde de önemli mineraller bulunur ve böylelikle Amino asit sitrulin maddesi vücutta Arginin haline dönüştürülür. Bu amino asitler, kan damarlarının genişlemesini ve kanın daha kolay dolaşımını sağlar – böylece yüksek tansiyonu etkili bir şekilde önler.

Karpuz 93 oranında su olduğundan besinleri yakma oranı düşüktür. Yine de besin değerini küçümsememek lazım. Mesela vitamin A ve C gibi Potasyum ve Beta-Karo teni de içerir. Onun için doyunca yemekte çekinmemek gerekir.

DİYARBAKIR KARPUZU

Karpuz denince Diyarbakır karpuzuna değinmeden olmazdı.

Gelin birlikte Diyarbakır karpuzunun özelliklerine de bir göz atalım.

Diyarbakır karpuzunun en büyük özelliği Dicle nehrinin ilkbaharda yatağına çekilirken geride bıraktığı kum kitlesi ve karpuz yetiştiricilerinin yaptıkları kulübelerde besledikleri BORAN adlı güvercinlerin gübresi olduğu söylenir. Bu iki bileşim ürünü olan, Diyarbakır karpuzunun 80 kiloyu bazen aşan büyüklüğü ve tadı gizlidir. Yani tekrar edersek, en büyük etkeni de tarlanın ham, kuvvetli olması, güvercin gübresi kullanımı ve bakımı.

Diyarbakır’da 1960’lı yıllarda, karpuzu kılıçla kesip dilimle satarlardı. Yine o yıllarda 100 kg. civarındaki karpuzlar, festival alanına develerle getirirlerdi. En makbul karpuzlar Dicle nehri kıyısında yetişirdi… Citrullus lanatus türüne ait olan ve irilikleri itibariyle dünyaca meşhur olan Diyarbakır Karpuzları, yuvarlak-oval şekilli, alacalı karpuzlar sınıfına girmektedir. Diyarbakır’da, Sürme, Pembe, Beyaz Kış, Kara Kış ve Ferik adları ile tanınan tiplerin eskiden yaygın olarak yetiştirildiği bilinmektedir.

Yaklaşık 13 bin yıllık geçmişi ve 33 medeniyete yaptığı ev sahipliği ile tarihin en önemli kentlerinden biri olan Diyarbakır’ın, sembolü haline gelen yerli karpuz fideleri mart ayında Dicle Nehri kenarındaki arazilerde toprakla buluşur. Eskiden Dicle Nehri kenarında çakıllı olan yerlerde yetişirdi karpuz. Coğrafi şekiller ve yapılan barajlardan dolayı, Dicle Nehri’nde yetişen bu karpuz bitti. Yerine tarla karpuzu geldi. Şu anda karpuz humuslu topraklarda yetişiyor. Dış kabuk rengi parlak olup, yeşil zemin üzerine uzunlamasına koyu yeşil, geniş dilimler halinde çizgili bir görünüme sahiptir. Bu çizgiler muntazam bir görünümde olup, zemin rengine göre oldukça koyu bir tondadır. Günümüzdeki Diyarbakır karpuzunun Meyve ağırlığı ortalama olarak 20-30 kg kadardır.

Birçok türküye, kitapta öykülere konu olan Diyarbakır karpuzu bir zamanlar büyüklüğü nedeniyle develer sırtında taşınıp, dünyaca ünlü Diyarbakır ticari karpuzunun yanı sıra Dicle Nehri kenarındaki sadece kumlu arazide yetişen ağırlığı 50 kilo civarında olan geleneksel karpuzun hasadı ise eylül ayında yapılıyor. Kentin tarımsal üretimindeki en önemli ürünleri arasında yer alan karpuz hem Türkiye’nin dört bir yanına hem de siparişle birçok ülkeye gönderiliyor.

Karpuz meyvesinin Yaz sofralarındaki yeri

En önemli yaz meyveleri arasında yer alan karpuz çeşitli şekillerde tüketiliyor. Meyve salatası, şurup hali, meyve suyu, pasta türleri olarak günlük tüketim haline geldi.

Bu birçok tüketim şekillerine sadece fotoğraflarda görüldüğü gibi ‘Karpuz Pastası’’, Karpuz –dondurma tabak’’ ve Karpuz Suyu’’ ekliyorum.

Karpuz pastası: Karpuzu yuvarlak ve 1 cm. Kalınlığından kesip, kabuğunu da kesip çıkararak servis tabağımıza yerleştiriyoruz. Karpuz diliminin üzerine yumuşak peynir, veya süzme yoğurdu bolca sürüyoruz. Daha önce evde o zaman bulunan ve küçük dilimler halinde kestiğimiz diğer meyveleri düzüyoruz. İsteğe bağlı olarak bunun üzerine biraz bal da sürülebilir ve afiyetle yenmeye hazır.

Karpuz ve dondurma: bu daha da kolay hazırlanan yemekler sonrası tatlı mahiyetinde bir yiyecek. Karpuzu küçük küçük dilimler halinde kesip, küçük kaselere yerleştiriyoruz. Üzerine meyve karışımı olmayan yoğurt veya vanilya dondurmasını ekliyoruz. Bu da yine çok kolay hazırlanan ama çok lezzetli bir tatlı şekli.

Karpuz suyu: Karpuzu sıkmanın farklı şekilleri var. onun için herkes mutfağındaki teknik yardımı ile karpuzu sıkarak suyunu elde edebilir. Buzdolabında saklanıp, soğuk şekilde bardaklara doldurularak isteğe bağlı olarak az miktarda votka, beyaz rum, veya Campari ilave edilerek kokteyl şeklinde misafirlere ikram edilebilir. Ama karpuz suyu sade şekliyle günün her saatinde tüketilebilen çok değerli bir Yaz mevsimi içeceğidir. Her üç şekliyle tadı damağınızda kalabilecek karpuz lezzetinde günlerimiz olsun.

Karpuz meyvesine dair bilgiler

100 Gram karpuz meyvesindeki değerler: (Kaynak: USDA)

Kalori; 30,

Yağ oranı: 0,2 g ,

Doymuş yağ asitleri: 0 g

Çoklu doymamış yağ asitleri: 0,1 g

Tekli doymamış yağ asitleri: 0 g

Kolesterol: 0 mg ,

Sodyum: 1 mg,

Potasyum: 112 mg,

karbonhidratlar: 8 g,

Lif: 0,4 g, Şeker: 6 g, Protein: 0,6 g. ,Kalsiyum 7 mg, Demir 0,2 mg , Magnezyum 10 mg